การควบคุมและกำจัดสัตว์และแมลงพาหะนำโรค

ในการดำเนินการด้านอนามัยอาหารปัจจัยที่สำคัญประการหนึ่งที่มีผลกระทบต่อความสะอาด ปลอดภัยของอาหารก็คือ สัตว์ แมลงพาหะนำโรค ทั้งนี้เนื่องจากอาหารที่ผ่านกรรมวิธีปรุงสุกแล้ว ถ้านำมาวางตั้งทิ้งไว้แล้วมีแมลงสัตว์พาหะนำโรคไต่ตอม ทำให้อาหารนั้นๆ ถูกปนเปื้อน และผู้บริโภคได้รับเชื้อโรคได้ สัตว์และแมลงพาหะนำโรคที่สำคัญ และพบเห็นได้บ่อยนั้น ได้แก่ แมลงวัน หนู แมลงสาบและมด ซึ่งมักมีเชื้อโรคติดตามขน ขา ลำตัว หรือมีเชื้อโรคปะปน อยู่ในน้ำลาย ปัสสาวะหรืออุจจาระของมันดังรายละเอียด ต่อไปนี้

1. แมลงวัน

ความสำคัญด้านสาธารณสุข
แมลงวันเป็นสัตว์ที่กินอาหารได้ทุกชนิด หาอาหารตามกองขยะ เศษอาหาร ซากสัตว์ อุจจาระของมูลสัตว์ ทำให้เกิดเชื้อโรคต่างๆ เช่น บิด ไทฟอยด์ อหิวาตกโรค รวมทั้งไข่ของพยาธิ ซึ่งสามารถติดมากับแมลงวันได้ โดยติดมากับขนตามตัว ขนที่ขาหรือเชื้อโรค ปะปนมากับของเหลวในกระเพาะอาหาร และระบบทางเดินอาหารแมลง
การควบคุมและกำจัด
โดยมีแนวทางหลักๆ อยู่ 3 ประการคือ
  1. การปรับปรุงสุขาภิบาลสิ่งแวดล้อม เป็นการควบคุมแหล่งเพาะพันธุ์ของแมลง โดยการกำจัดขยะมูลสัตว์ น้ำโสโครก ใช้ส้วมที่ถูกสุขลักษณะและจัดเก็บอาหารในตู้ที่มิดชิด
  2. ทำลายตัวอ่อนแมลงวัน
    - โดยใช้ความร้อนจากแสงแดดทำลายไข่ของแมลงวันโดยการนำไปตากแดด
    - ใช้สารเคมีกำจัดแมลงโดยใช้ความเข้มข้นตามฉลากระบุเช่น ใช้ DDVP, Diazenon Chlorpyriphos, Malathion, Dipterex เป็นต้น
  3. ทำลายตัวแก่ของแมลงวัน
    - วิธีกล เช่นใช้กับดักแมลงวัน ใช้กาวดักแมลงวัน ไม้ตีแมลงวัน
    - ใช้สารเคมี เช่นพวก Dipteres, Malathion, Diazenon, DDVP และ Ronnel ตามความเข้มข้นตามกำหนดในฉลาก

2. แมลงสาบ

ความสำคัญด้านสาธารสุข
แมลงสาบเป็นแมลงพาหะนำโรคที่พบเห็นตามบ้านเรือนทั่วไป โดยมันจะกัดกิน หรือเดินผ่านอาหารและจะสำรอกหรือถ่ายลงบนอาหารนั้น ซึ่งจะทำให้มีเชื้อโรคต่างๆ รวมทั้งพยาธิปนเปื้อนสู่อาหาร ทำให้ผู้บริโภคได้รับเชื้อโรคและเจ็บป่วยได้
แมลงสาบจะเป็นพาหะนำโรคต่างๆ เช่น อหิวาตกโรค วัณโรค บิด พยาธิต่างๆ และโปลิโอ เป็นต้น
การควบคุมและกำจัด
  1. ทำลายแมลงสาบและไข่ของแมลงสาบ มี 2 วิธีคือ
    - การใช้กับดัก ซึ่งจะใช้อาหารล่อให้แมลงสาบเข้าไปในกับดักแต่ไม่สามารถออกมาได้
    - การใช้สารเคมีพวกคาร์บาเมต ออร์กาโนฟอสเฟต ส่วนในบริเวณห้องเก็บอาหาร ปรุงอาหารควรใช้กลุ่มไพเรธริน ฉีดพ่นตามแนวผนังและพื้น
    - การกำจัดไข่แมลงสาบ เมื่อพบไข่แมลงสาบควรกำจัดโดยการเผาทิ้ง
  2. ทำลายแหล่งอาหารของแมลงสาบ โดยการกำจัดเศษอาหารหรือเศษขยะโดยการทิ้งในถังขยะปิดสนิท ผังหรือเผา และจัดเก็บวัตถุดิบ อาหารที่ปรุงเสร็จให้มิดชิด รวมทั้งความสะอาดของรางระบายน้ำและห้องส้วม เพื่อไม่ให้เป็นที่อยู่อาศัยของแมลงสาบ

3. มด

ความสำคัญด้านสาธารณสุข
มดเป็นสัตว์ที่มีนิสัยการกินอาหารไม่เลือก ถ้าหากเป็นอาหารที่เป็นของแข็ง มดจะปล่อยน้ำย่อยออกมาย่อยให้อาหารละลายก่อนแล้วจึงกินเข้าไป เนื่องจากนิสัยที่กินอาหารไม่เลือกและเดินไปทุกหนทุกแห่ง ทำให้เป็นดอกาสอันดีให้เชื้อโรคปนเปื้อนจากบริเวณที่มดเดินผ่านติดไปกับขาและขนขา เข้าไปสู่อาหารนั้นๆ ได้ ซึ่งจะก่อให้เกิดอันตรายต่อผู้บริโภค
การควบคุมและกำจัด
1. กำจัดรังมด
2. ใช้น้ำหล่อขาตู้หรือชั้นวางของ
3. ใช้สารเคมีพ่นตามพื้น เช่นพวกดิบเทอร์แรกซ์ หรือไบกอน

4. หนู

ความสำคัญด้านสาธารณสุข หนูนอกจากจะเป็นตัวกัดแทะทำความเสียหายแก่เครื่องอุปโภคบริโภคแล้ว ยังพบว่าหนูเป็นพาหะที่สำคัญในการแพร่โรค เช่น โรคซาลโมเนลโลซีส โรคกาฬโรค โรคพิษ สุนัขบ้า โรคบิดมีตัว โรคไข้หนูกัด โรคพยาธิต่างๆ เป็นต้น
การควบคุมและกำจัด
  1. โดยการกำจัดแหล่งที่อยู่อาศัยและแหล่งอาหารของหนู โดยการทำความสะอาดสถานที่ กำจัดขญะมูลฝอย และจัดเก็บวัตถุดิบและอาหารที่ปรุงสำเร็จให้สูงกว่าพื้นและปิดมิดชิด
  2. การกำจัดหนู อาจทำได้ 2 วิธี คือ
    - การใช้กับดัก หรือกรงดัก
    - การใช้สารเคมี เช่นการรมควัน การวางยาเบื่อหนู เช่นยาเบื่อหนูชนิดออกฤทธิ์เฉียบพลัน จะทำให้หนูตายใน 1-2 วัน เช่นพวกซิงค์ฟอสไฟด์, เร็คสควิล, สารหนูแอนทู ยาชนิดนี้เหมาะกับบริเวณที่มีหนูจำนวนมากและลดปริมาณหนูอย่างรวดเร็ว ส่วนยาเบื่อหนูชนิดออกฤทธิ์ช้าใช้เพื่อกำจัดหนูในระยะยาว เช่นพวกวอร์ฟาริน ราคูมิน เป็นต้น โดยจะต้องใช้ยาเบื่อหนู ในอัตราส่วนที่กำหนด