ความแตกต่างระหว่างเพศผู้และเพศเมียของปลาสวายนั้น จะสังเกตได้ยากจากปลาที่โตไม่เค็มวัย แต ่พอถึงฤดูวางไข่และผสมพันธุ์ทั้งปลาเพศเมียและเพศผู้จะมีลักษณะภายนอกที่เห็นเด่นชัด คือ

ปลาเพศเมีย

ส่วนท้องพองเป่ง กลมนูน พื้นที่นิ่มมาก ลักษณะช่องเพศเป็นรูปวงรีกว้างใหญ่กว่าตัวผู้ ช่องเพศพองเป่ง และมีสีแดงเข้ม ลำตัวจะมีสีขาวเงินสวยงาม พอถึงเวลาที่ปลาเพศเมียมีไข่สุกเต็มที่พร้อมที่จะวางไข่ มีลักษณะสังเกตได้ง่าย

- มองเห็นเม็ดไข่สีเหลืองไหลออกมาจากช่องเพศในทันทีที่จับปลาขึ้นมาพ้นน้ำ

- เมื่อจับโคนหางงอพับมาทางด้านหน้า ไข่ที่สุกแล้วจะไหลออกมาอย่างต่อเนื่อง

ปลาเพศผู้

จะมีท้องเรียบกว่าและไม่นูนเหมือนปลาเพศเมีย พื้นท้องแข็งกว่าช่องเพศ เป็นรูปรีเช่นเดียวกัน แต่แคบและเล็กกว่า สีแดงอ่อน และมีส่วนของอวัยวะเพศยื่นยาวออกมา ปลาตัวผู้ที่มีน้ำเชื้อสมบูรณ์และแก่เต็มที่ เมื่อใช้มือบีบที่บริเวณช่องเพศเบา ๆ จะเห็นน้ำเชื้อสีขาวไหลออกเห็นได้ชัด ในธรรมชาติปลาสวายจะผสมพันธุ์ วางไข่ ในบริเวณที่มีน้ำท่วมในฤดูน้ำหลาก ในช่วงตั้งแต่เดือนกรกฎาคม-ตุลาคม ปัจจุบันการเพาะพันธุ์ปลาสวาย โดยวิธีการฉีดฮอร์โมนผสมเทียม ทำให้มีพันธุ์ปลาพอเพียงกับการเลี้ยงโดยสามารถเพาะพันธุ์ปลาได้ ตั้งแต่เดือน เมษายน-ตุลาคม ไข่ปลาจะฟักออกเป็นตัวในระยะเวลา 27 - 33 ชั่วโมง หลังจากวางไข่ที่อุณหภูมิ 28 - 31 องศาเซลเซียส

ลูกปลาที่ฟักออกเป็นตัวใหม่ ๆ จะมีขนาดความยาวประมาณ 3 มม. มีลักษณะใสและโปร่งแสง และยังไม่ ว่ายน้ำ คงพักตัวอยู่เฉย ๆ ประมาณ 1 - 2 ชั่วโมง จนลูกปลาแข็งแรงขึ้นแล้วจึงเริ่มเคลื่อนไหว โดยว่ายน้ำขึ้นลงใน ทางดิ่ง ซึ่งจะว่ายน้ำขึ้นลงอยู่อย่างนี้เป็นเวลาประมาณ 3 วัน

ลูกอ่อนปลาสวาย เป็นลูกปลาที่ค่อนข้างแปลกกว่าลูกปลาชนิดอื่นตรงที่ว่าลูกปลาจะกินอาหารและกิน กันเองตั้งแต่ปากเริ่มอ้า และถุงไข่แดงยังยุบไม่หมด ลูกปลาที่มีอายุตั้งแต่ 3 วันนี้ เริ่มว่ายน้ำไปมาในทางราบ ได้ ลูกปลาสวายจะเจริญและมีอวัยวะครบถ้วน เช่นเดียวกับปลาเต็มวัยเมื่อมีอายุได้ 14 วัน

---